Wandelen van Komen naar Ieper langs de “Komense Vaart”

In 1863 kreeg de Ieperse ‘Compagnie du Canal de la Lys à l’Yperlée’ goedkeuring van de Belgische regering om tussen Komen en Ieper een kanaal aan te leggen. Het kanaal moest de waterweg IJzer/Ieperleekanaal verbinden met de waterwegen in het binnenland, via de Leie en de Schelde.

Dit kanaal van 16 kilometer zou Ieper en de verarmde Westhoek een nieuwe economische impuls geven tijdens de industriële revolutie van de 19^de eeuw, die tot dan toe aan Ieper was voorbijgegaan.

Verhaal van mislukkingen

Helaas. Na 4 pogingen en alles samen 50 jaar werken en plannen, viel het doek over dit ambitieuze project. De weerbarstige Ieperse klei (zogenaamde ‘blauwe spie’) vernietigde voortdurend de graafwerken. Toen in juli 1913 de Sint-Elooibrug over de kanaalsleuf instortte, werden de pogingen definitief stopgezet. Geen enkele boot zou ooit varen tussen Ieper en Komen.

Oorlog in het kanaal

Een jaar na de definitieve stopzetting van de vaartwerken zette de Eerste Wereldoorlog haar klauwen diep in de vergraven kanaalgronden. De oorlogssites The Bluff, gelegen op de kanaalbermen binnen het Palingbeekdomein, en Hill 60/Caterpillarkrater, op nauwelijks 20 minuten wandelafstand, blijven op vandaag twee absolute topgebieden om het oorlogslandschap in de Ieperboog te verkennen. Vooral de getuigenissen van de ondergrondse oorlog (mijnkraters) bleven er onaangetast. In het infopaviljoen bij The Bluff vind je alle info (prachtige film!) over het oorlogsverhaal.

Natuur wint

Na de oorlog bleef het mislukte kanaal tussen Ieper en Komen vrijwel onaangeroerd. De natuur keerde terug en heelde de diepe landschappelijke wonden. Op vandaag is het Kanaal Ieper-Komen uitgegroeid tot een natuurrijk, gevarieerd blauwgroen lint van 16 kilometer, te midden het agrarische landschap tussen Komen en Ieper.

Neem zeker genoeg tijd om in het provinciedomein De Palingbeek te genieten van de spectaculaire landschappen die de kanaalbouwers er als een ruïne nalieten, maar nadien door spontane natuurontwikkeling tot natuurgebied zijn omgetoverd. In het onbemande bezoekerscentrum nabij de cafetaria van De Palingbeek vind je heel wat informatie, met prachtige foto’s over de geschiedenis, landschap en natuur in en om de Vaart Komen-Ieper.

Westhoektrail

Je wandelt bijna volledig op autovrije paden, de routes zijn zowel verhard, halfverhard als onverhard. Stevig schoeisel komt zeker van pas. Je stapt 4,8 km op Waals grondgebied, gemeente Komen/Houthem, en 9,5 km op grondgebied Ieper. Je ontmoet een tiental oude sluizen die getuigen van de aangehouden, maar toch vergeefse inspanningen om het kanaal te realiseren. De veelheid aan biotopen langsheen en in de kanaalbedding zorgt voor heel veel natuurbeleving, de relicten van de vaartsluizen en het getuigenlandschap van de Eerste Wereldoorlog prikkelen je nieuwsgierigheid naar het turbulente verleden van deze mislukte vaart. Onderweg geniet je van heel veel stilte en de spontaan ontwikkelde natuur waar verrassende gasten als rode eekhoorn, buizerd of ree zich wel eens laten zien.

met dank aan Lieven Stubbe

Foto bovenaan: Stedelijk Archief Ieper

Van tragedie tot trekpleister, het verhaal van de Oude Vaart Ieper-Komen

Wie meer wil weten over de vele histories, landschappen en natuur in en om de Oude Vaart Ieper-Komen, kan terecht in het boek  “Van tragedie tot trekpleister, het verhaal van de Oude Vaart Ieper-Komen”.

In dit boek vertelt streekgids en auteur Lieven Stubbe het enorme verhaal van het mislukte kanaal, de droom die een nachtmerrie werd, en van de tragedie van de Eerste Wereldoorlog die het gebied letterlijk ondersteboven keerde. Maar ook het verhaal van de natuur die uiteindelijk de tijd kreeg om diepe wonden te helen.

Unieke illustraties, foto’s en documenten uit het Ieperse stadsarchief, het In Flanders Fieldsmuseum en belangrijke private collecties wekken deze geschiedenis weer tot leven. Met unieke foto’s van fotograaf Stefan Dewickere.

Het boek telt 232 blz., ingebonden en voorzien van een harde kaft, en telt ongeveer 200 zorgvuldig geselecteerde illustraties.
Kostprijs: 15 euro.
Deze uitgave van de provincie West-Vlaanderen is te verkrijgen in het Bezoekerscentrum De Palingbeek, de shop van het In Flanders Fields Museum in Ieper of de webshop van provincie West-Vlaanderen.

De Vaart Ieper-Komen 1863–1913: chronologie van een mislukking

• 7 augustus 1863: de ‘Compagnie du Canal de la Lys à l’ Yperlee’ krijgt een staatsvergunning.
• Begin 1864: de graafwerken starten in Ieper en in Komen.
  Er worden 17 bruggen, 14 sluizen, woningen voor sluismeesters en bruggenwachters en 7 pompstations gepland om de schepen doorheen het 16 km lange kanaal te leiden.
• November 1864: start van de tunnelwerken (700 m lang) doorheen de heuvelkam
• Februari 1865: een verticale schacht stort in. Het werk wordt verder gezet
• Eind 1865: de tunnel stort in over 63 m, de graafwerken worden gestaakt
• Eind 1867–1868: de tunnel wordt verlaten, men graaft een diepe sleuf doorheen de heuvel.
• Winter 1868-1869: de eerste grondafschuivingen op de steile sleufwand.

• Eind 1870: De graafwerken worden stopgezet na massale afschuivingen.
• 23 maart 1871: De aandeelhouders van de Compagnie erkennen hun mislukking.
• tussen 1871 en 1886: afschuivingen vernietigen het graafwerk, verder geen activiteiten

• 6 juni 1886: de Belgische Staat koopt de vergunning terug van de Compagnie, en zal de werken verder zetten.
• 1887 1888: ingenieurs bestuderen de aanleg van een nieuwe tunnel in de sleuf
• 1889-juni 1892: aannemer Bolsée bouwt en voltooit de tunnel, 300 meter lang.
• 28-29 juli 1893: de tunnel stort in over 170 meter.
• 1894 tot 1909: geen activiteiten

• Vanaf 1910: tunnel zal worden verwijderd, open sleuf opnieuw uit te graven. De kanaalbedding wordt wel met 5 meter verhoogd, mits bouwen van 2 bijkomende sluizen, de wanden worden minder steil vergraven.
• 3 november 1910: aannemer Monnoyer ruimt de tweede tunnel op en graaft de sleuf uit.
• 1911-1912: nieuwe afschuivingen worden hersteld, de wanden worden versterkt met beton en baksteen.
• 1912: constructie van de Sint-Elooibrug over de sleuf: de stalen brug wordt het kroonstuk van het kanaal.
• eind november 1912: ondanks nieuwe verschuivingen en barsten wordt de aanleg van het kanaal als voltooid voorgesteld.
• begin december 1912: de zware pylonen van de Sint-Elooibrug vertonen de eerste barsten
• 10 juni 1913:. één derde van de brug stort in, aan de zijde van de huidige cafétaria)
• 23 juli 1913: de Sint-Elooibrug is helemaal ingestort. De oude droom om een kanaal te graven wordt definitief een nachtmerrie